Woudenberg (I)

Ligging Ten zuidoosten van de NH-kerk in het centrum van Woudenberg. Tegenwoordig heet dit terrein Het Schilt. Vermoedelijk bevond het kasteel zich op de huidige kruising van Vondellaan / 't Schilt.
Ontstaan Het kasteel wordt voor het eerst genoemd in 1313.
Geschiedenis In 1240 wordt door Filips van Rijningen begonnen met de ontginning van Woudenberg en is hij mogelijk de bouwheer van het kasteel. Zijn zoon Elias van Rijningen had de lage rechtsmacht in Woudenberg, die na zijn dood over ging op zijn zoon Johan van Woudenberg. Deze Johan komen we in 1299 tegen als knaap, terwijl hij in 1313 ridder is en eigenaar van 'dat huus te Woudenberch'. Hij had een groot aantal goederen te Stoutenburg, Achterveld, Cattenbroek onder Zeist, Amerongen en Wijk bij Duurstede.
Wanneer Johan van Woudenberg overleed is niet bekend, maar na hem komen we knape Elias van Woudenberg tegen. Hij stelt in 1336 zijn huis open voor de bisschop van Utrecht. Hier waren verschillende rechten en plichten aan verbonden. Hield hij zich hier niet aan, dan moest hij een boete van 500 pond zwarte tournooisen betalen. Elias trouwde met Agnese van den Berghe en ze kregen in elk geval één zoon Johan.

Na de dood van Elias in 1339 werd Johan van Woudenberg door de graaf van Kleef beelend met het kasteel. Hij trouwde met Willemette, een natuurlijke dochter van Jan van Diest, de toenmalige bisschop van Utrecht.
Het kasteel is daarna van eigenaar gewisseld, alleen is niet te achterhalen wanneer dat gebeurde. De nieuwe leenman was ridder Johan van Culemborg sr, die het huis in 1352 verkoopt aan Gijsbrecht, heer van Abcoude en Gaesbeek. Met deze verkoop is Johan van Culemborg jr het niet eens en hij probeert door middel van een verrassingsaanval het kasteel in bezit te krijgen. Deze poging slaagt, maar de nieuwe eigenaar Gijsbrecht ropt dan de hulp in van de bisschop. Bisschop Jan van Arkel komt met zijn leger direct naar Woudenberg en na een beleg van 17 weken wordt het kasteel ingenomen en een jaar later gesloopt.

Het kasteel werd niet meer opgebouwd; het kasteelterrein bleef wel in leen bij de familie Van Abcoude. In een akte uit 1417 lezen we dat Zweder van Abcoude het terrein 'daer dat oude huys van Woudenberch op plach te staen' in leen krijgt van de graaf van Kleef. Stenen van dit slot zouden zijn gebruikt bij de bouw van de kerk van Woudenberg. Dit laatste is door de sloop van het oude schip en koor in de 19e eeuw niet meer te verifiëren.
Op een kaart uit 1717 van de ambachtsheerlijkheid Woudenberg worden de grachten van het vroegere kasteel nog wel aangegeven en op een pre-kadastrale kaart uit 1832 is alleen nog de oostelijke gracht ingetekend.

In de jaren zestig, toen de wijken Nieuwoord en Het Schilt werden gebouwd, is er er al veel gevonden van het oude kasteel. De stichting Oud Woudenberg heeft toen alles in kaart gebracht.
Op een steenworp afstand van de plaats waar het oude kasteel stond, woont Dhr. de Greef. De afgelopen jaren heeft hij in zijn tuin tientallen glasscherven, bakstenen en aardewerk, zoals brokjes van geglazuurde vloertegels en resten van een Jacoba-kannetje uit 1300, gevonden. In totaal gaat het inmiddels om meer dan tweehonderd vondsten. Deze vondsten waren de aanleiding dat in juni en juli 2006 grondonderzoek plaatsvond op de plek van het vroeger kasteel.

In opdracht van de gemeente Woudenberg is er eind juni 2006 een archeologisch onderzoek uitgevoerd naar de restanten van het kasteel. Men wilde graag de exacte ligging en de omvang van het kasteel weten. Via grondboringen probeert men de exacte ligging van de funderingen te kunnen traceren. Tijdens deze boringen zitten er in de peilbuis puinbrokjes en mortelresten, die afkomstig zijn uit een zandlaag op 1,50 meter diepte. Op 1,70 meter diepte loopt de boor vast op een vaste steen. Mogelijk zijn dit overblijfselen van het kasteel en de kasteelmuur.
"De stukjes oranje steen wijzen op bebouwing. Wellicht gaat het om veldovenstenen, die vanaf het eind van de dertiende werden gebruikt," zegt de heer Van Rooyen, archeoloog bij de provincie Utrecht. De heer Van Rooyen is vooral enthousiast, omdat pas op een diepte van 1,50 m puin naar boven komt, omdat op die diepte het bodemprofiel niet aangetast is. Bij het onderzoek wordt de grond naast elkaar gelegd op een zeil, gezeefd met water om te zien of er archeologische resten in zitten en officieel beschreven en gefotografeerd. Hierna wordt het gat weer gedicht. Graag wil de heer Van Rooyen dat er een grondradaronderzoek komt, waarmee precies in beeld wordt gebracht waar het kasteel en de grachten stonden. "Het zou toch fantastisch zijn, als de resten van het kasteel opgegraven konden worden." Uit de archieven weten we dat het kasteel een woontoren was met een omvang van 20 bij 20 m.
Bewoners ca 1240 Filips van Rijningen
Elias van Rijningen
1313 Johan van Woudenberg
- 1336 Elias van Woudenberg
1336 - 1339 Johan van Woudenberg
ca 1340 - 1352 Johan van Culemborg
1352 Gijsbrecht, heer van Abcoude en Gaesbeek
1417 Zweder van Abcoude
Huidige doeleinden Het vroegere kasteelterrein bevindt zich vermoedelijk onder een grasveld en de kruising van Vondellaan / 't Schilt.
Opengesteld Er is niets meer van het kasteel terug te vinden. Funderingen bevinden zich wel in de grond.
Foto's Er zijn geen afbeeldingen van het kasteel bekend.
Bronnen Tekst: B. Olde Meierink (redactie), Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Onder auspiciën van de Stichting Utrechtse kastelen, Utrecht, Matrijs, 1995, 596 pag.
Kranteartikel uit het Algemeen Dagblad van 27 juni 2006