Paushuize

Ligging Dit huis staat op de hoek van de Kromme Nieuwegracht en Pausdam, in het centrum van Utrecht, Kromme Nieuwegracht nr. 49, gemeente Utrecht.

Oude afbeelding van het huis door J. de Beyer uit ca 1750

Ontstaan Het huis werd gebouwd in 1517.
Geschiedenis Zoals hierboven vermeld, werd het Paushuize vanaf 1517 gebouwd, in opdracht van de Utrechter Adriaan Florisz Boeyens, nadat hij in dat jaar benoemd was tot kardinaal van Tortosa in Spanje. Hij liet het huis bouwen, om op zijn oude dag terug te keren naar zijn geboortestad. In 1521 was Paus Leo X overleden en de kardinalen komen in een concilie bijeen voor het kiezen van een nieuwe Paus. Adriaan is daarbij niet aanwezig, maar toch wordt hij in 1522 gekozen. Op 31 augustus wordt hij ingehuldigd, maar hij is niet de Paus die men zoekt.
Paus Adriaan VI gedroeg zich als een calvinist avant-la-lettre. Hij was een man die recht in de leer was en eigenlijk niets moest hebben van het uitbundige wereldse leven van de geestelijkheid in Rome. Adrianus wenste een sober leven en liet zich op een ezel door de stad rijden. Dit was in strijd met wat men verwachtte van een Paus, en dertien maanden later sterft hij, onder verdachte omstandigheden, aan een ernstige ziekte. Zijn huis in Utrecht heeft hij nooit bewoond.

Tot 1977 kende Rome alleen Italiaanse Pausen. In dat jaar werd de Pool Karol Wojtyla, bisschop van Krakow, gekozen tot nieuwe Paus. Hij is ook de eerste Paus, die tijdens het bezoek aan Nederland in mei 1985 een bezoek bracht aan het Paushuize.
Ongeveer zestig jaar na het overlijden van de Utrechtse paus kochten de Staten van Utrecht het pand. Het pand werd voor verschillende doeleinden gebruikt: zowel voor vergaderingen als bewoning. Het huis is ook nog enige tijd als Paleis in gebruik geweest, toen het bewoond werd door Koning Lodewijk Napoleon (in 1807 of 1808).
Nadat Nederland het Oranjehuis in ere had hersteld, werd het Paushuize in 1814 ambtswoning van de gouverneur (wat later veranderd werd in Commissaris van de Koningin) en door architect Kramm uitgebreid met een Statenzaal. Het provinciebestuur, dat voordien gedeeltelijk in het voormalige Paleis van Lodewijk Napoleon was gevestigd, kwam nu op één dak.

Koning Willem III bracht in 1853 een vierdaags bezoek aan de stad, waarbij hij vele personen ontving. Hij vierbleef die periode in het Paushuize. Op 27 september kreeg hij van 700 voorname Utrechters op de binnenplaats een hulde-album aangeboden.
Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw dient het Paushuize niet meer als ambtswoning van de Commisaris van de Koningin in Utrecht, maar als representatieve ontvangstruimte. Dhr. Staal, de huidige Commissaris, heeft de "Van Tuyllsalon" nu als werkkamer.

Paushuize is een dwarshuis met een groot binnenterrein. Oorspronkelijk waren er aan de tuinzijde twee traptorens, maar daar is er nog maar één van over. De oudste vleugel bestaat uit twee bouwlagen, terwijl de ingangszijde drie bouwlagen kent. In de kelders vinden we nog een middeleeuwse keuken. Alle gevels van het huis zijn afwisselend gebouwd met rode bakstenen en grijze bergstenen speklagen.
De gevel aan de zijde van de gracht heeft een laat-gotische architectuur. De trapgevel heeft overhoeksgeplaatste spitse torentjes en een drietal natuurstenen kruiskozijnen. Bovenop het dak bevindt zich een achtkantige schoorsteen. In deze gevel bevindt zich een gotische poort uit 1633. Boven deze poort bevindt zich een gevelsteen met de spreuk: "Niet alles wat dreigt, gebeurt". Tot slot bevindt zich in deze gevel een nis, met onder een baldakon een Salvatorbeeld.

In het huis bevinden zich verschillende zalen, die naar de geschiedenis verwijzen. Zo is er de Van Tuyll salon (naar de Utrechtse burgemeester), een Adrianus salon (naar de Utrechtse paus) en de Hortensesalon (naar de vrouw van Koning Lodewijk Napoleon). In de Adrianus salon hangen verschillende schilderijen, waarop de Utrechtse paus in zijn verschillende levensfasen is te zien: Als bisschop van Tortosa, als pas gewijd kardinaal, als lid van het kapittel van Utrecht en als Paus.
Bewoners 1517 - 1523 Adriaan Florisz Boeyens
De Commissaris van de Koning in Utrecht
Huidige doeleinden Het huis is nu kantoor van de Commisaris van de Koningin in Utrecht.
Opengesteld Het huis is niet toegankelijk.
Foto's Zwartwit foto uit de vorige eeuw van het huis Foto van een zaal in het huis Foto van de eetkamer in het huis Foto van een andere zaal in het huis Foto van het trappenhuis
Foto van het huis op 4 oktober 2006 Foto van de hoofdingang van het huis Foto van de zijgevel van het huis Foto van het balkon (zijgevel) van het huis
Foto van detail voorgevel van het huis
Bronnen Tekst: Achter Utrechtse Gevels
Afb. 1: Achter Utrechtse Gevels, nr. 8
Foto 1 t/m 5: Achter Utrechtse Gevels, nr. 8
Foto 6 t/m 10: uit eigen collectie