Heiligenberg

Ligging	Deze buitenplaats ligt in Leusden, aan de Heiligenbergerweg nr. 5.
Andere benaming	De Hohorst of Hogehorst
Ontstaan	Van oorsprong is de Heiligenberg een klooster, dat tussen 995 en 1010 door bisschop Ansfridus gesticht werd.
Geschiedenis	In 995 werd Ansfried, graaf van Hoey en Teisterbant (België), bisschop van Utrecht. Op doorreis in (Oud) Leusden liet hij zich eens met een bootje overvaren, een andere mogelijkheid om er te komen was er niet, naar de Hohorst. Dat was toen een dicht met bomen begroeide heuvel, met aan de westzijde wat nu de Lunterse Beek heet en aan de oostzijde een onafzienbare, moerassige wildernis. (Daar liggen nu o.a. Leusden-Centrum, Leusden-Zuid, Stoutenburg en Achterveld.) Aangezien dit gebied kloosterbezit was, liet Ansfried op de Hohorst het geboomte uitdunnen en de top van de heuvel afvlakken. Daar stichtte hij een Benedictijner klooster(tje) voor zes monniken. Zo ontstond de abdij van St. Maria en St. Martinus. Dit klooster was het op één na oudste klooster boven de grote rivieren. De Heiligenberg is maar kort een zelfstandig klooster geweest, want ten tijde van Bisschop Bernulfus (1027-1054) verlaten de monniken de Heiligenberg en zoeken hun heil binnen de grachten en muren van de stad Utrecht. De Heiligenberg wordt dan een uithof van de St. Paulus Abdij. Vanaf die tijd woont er dan een proost, die de kloostergoederen beheert en mogelijk leiding geeft aan de ontginning van het moerasland ten oosten van de Hohorst. Ook wordt de Heiligenberg toen o.a. gebruikt als toevluchtsoord in geval van overstromingen, die daar in de Middeleeuwen nogal eens voorkwamen. Nog weer later krijgt de familie Lockhorst de bischikking over kloostergoederen. Na de reformatie werden alle kerkelijke goederen geseculariseerd en kwam de Heiligenberg onder het beheer van de Staten van Utrecht. Als in 1579 graaf Jan van Nassau op de Heiligenberg verblijft is het nog een klooster ('t Clooster'). In 1587-88 wordt de kapel afgebroken en vanaf 1592 wordt het huis verpacht. Enige jaren later vinden we als eigenaar Carel Alexander van Berck, die zich dan heer van de Heiligenberg noemt. Ondertussen is de Heiligenberg een buitenplaats geworden (1637). Op de oudst bekende afbeelding zien we een omgracht zeventiende-eeuws huis van acht vensters breed en twee bouwlagen in classicistische stijl met aan de rechterzijde een ranke toren. Links tegen het huis staat een zijvleugel met de korte zijde naar voren. Dit gedeelte, kan van oudere datum zijn. Voor het huis bevindt zich een geometrische tuin. Deze afbeelding zien we op een kaart van Jacobus van Deventer van Amersfoort In de zeventiende eeuw verwisselt het huis vaak van eigenaar en tot twee keer toe wordt het huis publiek geveild, te weten in 1688 en 1770. In die periode is het huis niet meer dan een bouwval, want de degene die in 1688 de eigenaar geworden was, verzoekt in 1770 aan de Staten van Utrecht om het gebouw af te mogen breken, waar hij overigens geen toestemming voor krijgt. Niet lang daarna (ook in 1770) wordt het huis gekocht door Gijsbert Jan van Hardenbroek van Lokhorst voor f. 3.000,- Na zijn dood wordt zijn broer Ernst Lodewijk eigenaar en ook hij woont er tot zijn dood in 1843. Deze Ernst Lodewijk krijgt wel toestemming het huis af te breken en laat op dezelfde plek een nieuw huis bouwen van negen vensters breed. Waarschijnlijk heeft hij als architect hiervoor J.D. Zocher jr. in de arm genomen. Ook de tuin werd aangepakt en door architect Van Lunteren omgetoverd in een park in landschapsstijl. Als Ernst Lodewijk kinderloos sterft, gaat het goed over in het bezit van de derde zoon van zijn broer baron Gijsbert Carel Duco, die dezelfde naam draagt: Ernst Louis. In de tijd dat hij het huis bewoont laat hij er de beide vleugels aan bouwen. Daarna is de Heiligenberg overgegaan in het bezit van de familie Vening Meinesz. Gedurende de tijd dat deze familie het huis bewoonde hebben ze opgravingen gedaan in de heuvel, die zich achter het huis bevond. Bij deze opgravingen vonden ze een puinlaag van een halve meter dik van vroeg middeleeuws puin (mogelijk uit ca 1000), bestaande uit keien, mortel en stukken turfsteen, fundamenten van een bakstenen muur van grote middeleeuwse baksteen en een tegelvloer bestaande uit vierkante en schuine tegeltjes (daterend uit 1200-1250). Waarschijnlijk is dit dus het overblijfsel van een kapel uit die tijd. Op de plaats van het tegenwoordige huis zijn nog fundamenten van het oude klooster in de grond aanwezig. Na de dood van de weduwe Vening Meinesz in 1929 wordt de Heiligenberg verkocht aan Mejuffrouw Anna Aleida de Beaufort. Hiermee komt het huis weer in bezit van de vorige familie, omdat zij via haar moeder een kleindochter is van Mr. Ernst Louis baron van Hardenbroek, die, zoals wij boven al zagen, in 1843 de Heiligenberg had geërfd van zijn neef. Anna Aleida woont niet zelf op Heiligenberg, maar verhuurt het huis aan Jan Karel Hendrik de Beaufort, die getrouwd is met Louise Ernestine de Beaufort. Gedurende 33 jaar wonen ze op Heiligenberg, met onderbreking van een aantal jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het huis wordt in de jaren 60 van de vorige eeuw ondergebracht in Stichting De Boom, die het eerst verhuurd aan de Rijksgebouwendienst en later aan cursuscentrum "de Buytenplaats”. Tenslotte wordt de Heiligenberg gehuurd door Mediselect, dat echter failliet gaat, waarna De heiligenberg in oktober 2005 leeg komt te staan. Het huis wordt dan opnieuw te huur aangeboden voor het bedrag van f. 197.500 per jaar. De totale oppervlakte is 1800 m2. In april 2006 wordt er een nieuwe huurder gevonden: Het instituut voor bedrijfskunde IBO, onderdeel van AOG Contractonderwijs BV. Dit instituut was tot eind 2005 gevestigd in een zijvleugel van Slot Zeist.
Bewoners	ca 1000 - ca 1580 klooster van de Abdij St. Paulus ca 1600 Carel Alexander van Berck 1637 - 1644 Michael Pauw 1644 - 1645 Hillegonde Spiegels, weduwe van Michael Pauw 1645 - 1678 Carel Alexander van Berck 1678 - 1704 Jacob Baron de Peterson (koop, publieke veiling) 1704 - 1718 Ernst Jacob Baron de Peterson (zoon) 1718 voogden minderjarige kinderen voorgaande 1718 - 1740 Jan Agges Scholten, getrouwd met Pieternella Hoogenberg (koop) 1740 - 1757 Johannes Jonas, schout van Doorn 1757 - 1759 Johannes Kelfkens 1759 - 1775 Coert Brom 1775 - 1788 Gijsbert Jan van Hardenbroek 1788 - 1792 Johan Adolf van Hardenbroek (broer) 1792 Susanna Civile gravin d'Aumale (vrouw) 1792 - 1807 Gijsbert Carel Duco van Hardenbroek (zoon) 1807 - 1843 Ernst Louis van Hardenbroek (broer, koop) 1843 - 1858 Anna Maria Munter (vrouw) 1858 - 1877 Ernst Louis van Hardenbroek, getrouwd met Sophia Adriana Johanna Huydecoper (neef) 1877 - 1904 Sophia Adriana Johanna Huydecoper 1904 Ernst Louis van Hardenbroek jr 1904 - 1909 Sjoerd Anne Vening Meinesz, getrouwd met jonkvrouwe Cornelia den Text 1909 - 1928 jonkvrouwe Cornelia den Text 1928 - 1929 twee zoons van voorgaand echtpaar 1929 Anna Aleida de Beaufort en Ernst Louis de Beaufort (koop) 1929 - 1962 Jan Karel Hendrik de Beaufort, getrouwd met Louise Ernestine de Beaufort (huurders) 1962 - 1987 Stichting De Boom Rijksgebouwendienst (huurder) cursuscentrum "de Buytenplaats” (huurder)
Huidige doeleinden	Het huis is nu in gebruik als woonhuis.
Opengesteld	Park en huis zijn niet vrij toegankelijk.
Foto's
Bronnen	Tekst: boek: Provincie Utrecht, 1966 Historische buitenplaatsen in particulier bezit, 1991 Van den Hengel, Historie van Leusden Kranteartikel van 5 april 2006 in Leusden Nu Website over de historie van Leusden Foto 2 en 3: Peter van der Wielen Foto 4 t/m 8: Uit eigen collectie Afb. 1: boek: Provincie Utrecht, 1966 Afb. 2: Historisch buitenplaatsen in particulier bezit, 1991 Afb. 3: Geschiedenis van de provincie Utrecht deel III (na 1780)